Οι δρόμοι του μεταξιού άνοιξαν παγκόσμιους εμπορικούς δρόμους, αφήνοντας ανεξίτηλο το στίγμα τους στην ευρωπαϊκή μόδα. Τα υφάσματα και τα μπαχαρικά, κατά κύριο λόγο, άρχισαν να διακινούνται σε εμπορικά δίκτυα μεταξύ των ηπείρων, αποκαλύπτοντας στους πληθυσμούς μία πανδαισία πολιτισμικής αυθεντικότητας, σε μονοπάτια που αγκάλιαζαν την πολιτισμική διαφορετικότητα. Αυτή η ποικιλομορφία σύμμιξης ετερόκλιτων πολιτισμικών στοιχείων φαίνεται και από τα ονόματα των υφασμάτων σήμερα, πχ.
- “cotton” (βαμβάκι) από το αραβικό kutun
- «ταφτά» από τα παλαιά γαλλικά taffetas ή μεσαιωνικά λατινικά taffeta, με βάση το περσικό t￣aftan (να λάμπω).
- εμπριμέ: η λέξη προέρχεται από το χίντι “chitta” ή “chint”, που σημαίνει ποικιλόχρωμο ή στίγματα.
- “calico”, ένα απλό ύφασμα από βαμβάκι, προέρχεται από την πόλη Calicut, που βρίσκεται στην Πολιτεία της Κεράλα στη Νότια Ινδία
Όπως αναφέραμε, τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα (από ίνες και βαφές μέχρι νήματα και τελειωμένα υφάσματα) ήταν μέρος αυτής της διαρκούς και ενεργής ανταλλαγής, με προϊόντα να φαντάζουν εκείνη την εποχή πρωτοποριακά. Αντιθέτως, σήμερα κάνουμε λόγο για παραδοσιακά πολιτισμικά στοιχεία, δηλαδή αυτά τα όποια έχουν δημιουργηθεί με τη χρήση παραδοσιακών τεχνικών, ως σύμβολα της ιστορίας, του πολιτισμού και της ταυτότητας ενός έθνους.
Η ταξινόμηση των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων και σχεδίων δεν είναι εύκολο να λάβει χώρα, δεδομένου ότι σπάνια περιέχουν κάποια συγκεκριμένη ένδειξη της προέλευσής τους.
Όταν αποκτάται παραδοσιακή γνώση, πολιτιστικές εκφράσεις ή αντικείμενα από την κουλτούρα κάποιου άλλου χωρίς άδεια, το γεγονός αυτό αφορά σε ένα πολυπεπιπεδικό φαινόμενο το οποίο χαρακτηρίζεται ως πολιτισμική ιδιοποίηση. Ενώ η χρήση υφασμάτων, εικόνων και μοτίβων από άλλους πολιτισμούς μπορεί να είναι, σε ορισμένες περιπτώσεις, στα πλαίσια κάποιας διαπολιτισμικής δημιουργικής διαδικασίας, σε άλλες περιπτώσεις η χρήση πολιτιστικών ή θρησκευτικών συμβόλων για τη δημιουργία «μόδας» θεωρήθηκαν ακατάλληλα. Επιπροσθέτως, η μόδα μπορεί να θεωρηθεί και ενίοτε προσβλητική, όταν τα αντικείμενα αναπαράγουν στερεότυπες αναπαραστάσεις ενός πολιτισμού, μιας φυλής ή ενός φύλου.
Για παράδειγμα:
O Yves Saint Laurent στην κολεξιόν που παρουσίασε το καλοκαίρι του 1967 είχε συμπεριλάβει έντονα στοιχεία από την Αφρική, μεταξύ άλλων, διάφορα υλικά, όπως ξύλινες χάντρες, kente, άχυρο, και χρυσή κλωστή (τεχνικές χειροτεχνίας)
Ο Gianfranco Ferré, για την κολεξιόν που παρουσίασε το φθινόπωρο/χειμώνα 1988/1989, η έμπνευση προήλθε από σχέδια υφασμάτων και prints από το Κασμίρ.
Το 2007, ο John Galliano εμπνεύστηκε για τη συλλογή του από την όπερα “Madame Butterfly”
Το 2010 ο Jean Paul Gautier χρησιμοποίησε για τη συλλογή του έντονα στοιχεία παραδοσιακών ρούχων των Άνδεων
Σε άλλες περιπτώσεις η χρήση πολιτισμικών στοιχείων σε επιδείξεις ή διαφημιστικές καμπάνιες, θεωρήθηκε προσβλητική για τις κοινότητες, δεδομένου ότι η χρήση των στοιχείων έλαβε χώρα για διαφορετικό σκοπό από εκείνον, για τον οποίο είχαν αρχικώς δημιουργηθεί, υποβαθμίζοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τον πολιτισμό ή τη θρησκεία μιας κοινότητας.
Για παράδειγμα:
Channel 1994: ένας στίχος από το Κοράνι στο στήθος της Claudia Schiffer σε βραδινό φόρεμα στο Παρίσι, προκάλεσε σάλο ενώ «τα σατανικά στήθη» απείλησαν τις εξαγωγές της Chanel στο μουσουλμανικό κόσμο. O Karl Lagerfeld είχε δηλώσει σοκαρισμένος και ότι δεν γνώριζε πως πρόκειται για στίχο από το κοράνι, αλλά για απόσπασμα ποιήματος από το Ταζ Μαχάλ.
Το 2011 μοντέλο εμφανίστηκε με μαγιό του brand Lisa Blue με στάμπα της ινδουιστικής Θεάς Lakshmi, κάτι το οποίο προκάλεσε πολύ έντονες διαμαρτυρίες μεταξύ των Ινδουιστών.
To 2012 το παγκοσμίως γνωστό brand Victoria Secret εμφάνισε στο σώου του μοντέλα με κόμμωση πολεμιστών φυλών ιθαγενών Αμερικής, κάτι το οποίο θεωρήθηκε προσβολή στα ιδεώδη των φυλών.
To 2007 tο Γραφείο Πνευματικής Ιδιοκτησίας στην Αντίς Αμπέμπα στην Αιθιοπία κυκλοφόρησε μια δήλωση στις εφημερίδες, υπογραμμίζοντας ότι στα μοτίβα «συμβολίζεται η ταυτότητα, η πίστη και η εθνική υπερηφάνεια», καταγγέλλοντας διεθνώς τον σχεδιαστή Μάθιου Γουίλιαμσον για ιδιοποίηση εθνικών μοτίβων και ρούχων σε συλλογή του.
Το 2011, μια υπόθεση πολιτιστικής ιδιοποίησης αποτέλεσε τη βάση για μια αγωγή στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ειδικότερα, η εταιρεία Urban Outfitters κυκλοφόρησε μια σειρά αντικειμένων με θεματική «κλεμμένη» από τη φυλή Ναβάχο, συμπεριλαμβανομένων κοσμημάτων & εσωρούχων με παραδοσιακά μοτίβα, προς μεγάλη δυσαρέσκεια της φυλής. Οι Ναβάχο, έχοντας ήδη κατοχυρώσει το εμπορικό σήμα, προέβησαν αμέσως σε αγωγή.
Pατσισμός λόγω μιας μαύρης πλεκτής γυναικείας μπαλακλάβας. To brand “Gucci” κυκλοφόρησε μία μπαλακάβα 890 δολλαριών στη συλλογή AW/2018 κατά το μήνα φεβρουάριο, ο οποίος είχε χαρακτηριστεί ως «Black History Month». Σωρεία αντιδράσεων κατέκλυσε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με αποτέλεσμα α)Το brand να κυκλοφορήσει περαιτέρω μια δήλωση στην οποία δήλωσε ότι «Θεωρούμε ότι η διαφορετικότητα είναι θεμελιώδης αξία, τηρείται πλήρως, και βρίσκεται στην πρώτη γραμμή κάθε απόφασης που παίρνουμε. Είμαστε πλήρως αφοσιωμένοι στην αύξηση ποικιλομορφίας σε όλο τον οργανισμό μας, μετατρέποντας αυτό το περιστατικό σε μια ισχυρή στιγμή εκμάθησης για την Gucci ομάδα» και β)να αφαιρέσει την εικόνα του πουλόβερ από τον ιστότοπο του ηλεκτρονικού εμπορίου της και να αποσύρει το αντικείμενο από όλα τα καταστήματά της.
Tα ανωτέρω αποτελούν μερικά μόνο από τα πολλά παραδείγματα στο χώρο της μόδας που αφορούν σε θέματα πολιτισμικής ιδιοποίησης. Ίσως η πιο στενή συνεργασία μεταξύ οίκων μόδας και ντόπιων τεχνιτών να ήταν μία λύση στο πρόβλημα. Σε κάθε περίπτωση, πολιτισμική ευαισθητοποίηση, εκπαίδευση και ηθικές πρακτικές αποτελούν βασικό γνώμονα επιλογών στη βιομηχανία της μόδας και στο δρόμο για ένα πιο βιώσιμο και ανθρώπινο περιβάλλον. Kατ’ αυτόν τον τρόπο, ο πολιτισμικός σεβασμός θα γίνει η νέα τάση στη μόδα.
Φωτογραφία εξωφύλλου: Ελένη Τσιώνη (artandyou.gr team)
Άρθρο: Γεωργία Χιόνη (editor, artandyou.gr team)
